Το θωρακισμένο καταδρομικό "Αβέρωφ" 100 ΧΡΟΝΙΑ.

Το θωρακισμένο καταδρομικό Γεώργιος Αβέρωφ ξεκίνησε τη ζωή του ως σκάφος «Χ». Ένα πλοίο της ίδιας κλάσης με τα Pisa και Amalfi, που είχε παραγγείλει το Ιταλικό Ναυτικό. Αν και η τελική εξωτερική εμφάνιση του Αβέρωφ διέφερε αρκετά απ’ αυτήν των δύο ιταλικών, εντούτοις τα βασικά χαρακτηριστικά και των τριών ήσαν τα ίδια.

Οι συζητήσεις για την απόκτηση του ναυπηγούμενου σκάφους «Χ» ανάμεσα στο ναυπηγείο Cantiere Navale Fratelli Orlando του Livorno και την ελληνική κυβέρνηση είχαν αρχίσει την άνοιξη του 1909 και συνεχίζονταν με πολύ αργό ρυθμό και το καλοκαίρι. Στις 15 Αυγούστου εκείνης της χρονιάς εκδηλώθηκε, ως γνωστόν, το Κίνημα στου Γουδή. Η επιβολή του είχε ως αποτέλεσμα – ανάμεσα στα άλλα – και την επιτάχυνση των διαπραγματεύσεων, οι οποίες και ολοκληρώθηκαν τον Οκτώβριο του 1909, με την υπογραφή της σχετικής σύμβασης. Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι εκείνο το φθινόπωρο είχαν αρχίσει να ενδιαφέρονται για το σκάφος «Χ» και οι Τούρκοι, οι οποίοι μάλιστα είχαν εκδηλώσει την πρόθεση να πληρώσουν υψηλότερο τίμημα. Το κόστος του ήταν της τάξης των 950.000 χρυσών λιρών Αγγλίας ή 23.650.000 δραχμές και αποτελούσε το μεγαλύτερο εμπόδιο στην πρόοδο των διαπραγματεύσεων. Δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι τότε η Ελλάδα βρισκόταν υπό τον έλεγχο της Διεθνούς Οικονομικής Επιτροπής, η οποία όχι απλώς ήλεγχε αυστηρότατα τον κρατικό προϋπολογισμό, κυριολεκτικά τον κατάρτιζε.

Ήταν μια εξουσία που είχε αποκτήσει μετά τον πόλεμο του 1897 και την πτώχευση που είχε προηγηθεί. Τελικά η λύση δόθηκε από τον "Στρατιωτικό σύνδεσμο" που είχε επαναστατήσει στο Γουδί, με τη χρησιμοποίηση της κληρονομιάς του Γεωργίου Αβέρωφ, λίγο παραπάνω από 300.000 χρυσές λίρες, και την κάλυψη του υπολοίπου από το Ταμείο Εθνικού Στόλου και τον κρατικό προϋπολογισμό. Ακριβώς γι’ αυτόν το λόγο στις 12 Μαρτίου 1910, όταν το πλοίο καθελκύστηκε, του δόθηκε το όνομα Γεώργιος Αβέρωφ. Πρώτος του κυβερνήτης ορίστηκε ο πλοίαρχος Ι. Δαμιανός. Αμέσως μετά την παραλαβή, και την ύψωση της σημαίας, στις 16 Μαΐου 1911, το πλοίο έπλευσε προς τη Μ. Βρετανία προκειμένου να συμμετάσχει στις εκδηλώσεις που γίνονταν στο Portsmouth με την ευκαιρία της στέψης του βασιλιά Γεωργίου Ε΄. Εκεί παρέλαβε και τα πυρομαχικά του.

Ο πλοίαρχος Παύλος Κουντουριώτης.

Όπως όλοι γνωρίζουμε ο Κουντουρίωτης, όντας υποναύαρχος Αρχηγός του Στόλου, επιβαίνοντας του Αβέρωφ νίκησε στις ναυμαχίες της Έλλης (3 Δεκεμβρίου 1912) και Λήμνου (5 Ιανουαρίου 1913). Στις ναυμαχίες αυτές δεν κρίθηκε μόνον η κυριαρχία στο Αιγαίο, πράγμα που είναι προφανές. Χάρη σ’ αυτές τις μεγάλες στρατηγικές νίκες η Τουρκία αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τις ευρωπαϊκές της κτήσεις.

Ο Αβέρωφ μετά τα «Νοεμβριανά», το 1916, κατασχέθηκε από τους Γάλλους και δεν αποδόθηκε στο Ναυτικό παρά μετά την επίσημη είσοδο της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο στο πλευρό της Entente. Στις 13 Νοεμβρίου 1918, κατέπλευσε μαζί με πλοία των άλλων συμμαχικών στόλων στην Κωνσταντινούπολη, όπου έγινε δεκτός με ενθουσιασμό από τους εκεί Έλληνες. Κατά τη Μικρασιατική Εκστρατεία ήταν αρχηγίδα του Α΄ Στόλου με βάση την Κωνσταντινούπολη. Την περίοδο εκείνη, μεταξύ άλλων, υποστήριξε την απόβαση της ελληνικής μεραρχίας στη Ραιδεστό και την Καλλίπολη. Την περίοδο 1925 – 1927 έκανε, στη Γαλλία, εκσυγχρονισμό. Τότε του προστέθηκε, στον πλωριό ιστό, σύστημα διεύθυνσης βολής και κατευθυντήρας. Ο Αβέρωφ παρέμεινε πάντα εν ενεργεία και ήταν αρχηγίδα του Στόλου.

Οι ζημιές που είχε ο Αβέρωφ στις δύο ναυμαχίες των Βαλκανικών Πολέμων ήσαν, κυριολεκτικά, ασήμαντες. Ιδού κάποιες από αυτές.

(Αρχείο Θ/Κ Αβέρωφ).

Μετά την εκδήλωση της γερμανικής επίθεσης, τον Απρίλιο 1941, υπήρξαν σκέψεις να αυτοβυθιστεί καθώς ήταν περασμένης ηλικίας. Eυτυχώς ένας σημαιοφόρος μαζί με τον αρχιμανδρίτη Διονύσιο Παπανικολόπουλο – τον παπά του πλοίου – συνέγειραν το πλήρωμα και πήραν τον Αβέρωφ, από τον κόλπο της Ελευσίνας που ήταν αγκυροβολημένος, και απέπλευσαν με τελικό προορισμό τη Μέση Ανατολή. Πέρασαν μέσα από τα ναρκοπέδια του Σαρωνικού – με μοναδικούς οδηγούς την τύχη και την πίστη τους στην ελευθερία – κι έβαλαν πλώρη για την Κρήτη.

Καθώς παρέπλεαν τις Φλέβες τους προσέγγισε μια βενζινάκατος με τον κυβερνήτη του πλοίου, ο οποίος όταν εκδηλώθηκε η στάση βρισκόταν στο ΓΕΝ. Έτσι την επομένη, 19 Απριλίου 1941, έφτασε στη Σούδα με λειψό πλήρωμα αλλά με τον κυβερνήτη του. Εκεί εντάχθηκε στη βρετανική νηοπομπή AS129, με την οποία κατέπλευσε στην Αλεξάνδρεια, στις 23 Απριλίου 1941.

Την περίοδο από Αύγουστο 1941 μέχρι Νοέμβριο 1942 στάλθηκε στη Βομβάη, όπου χρησιμοποιήθηκε σε συνοδείες νηοπομπών στον Ινδικό Ωκεανό. Μετά την επιστροφή του στην Αίγυπτο αγκυροβόλησε στο Port Said. Εκεί βρισκόταν τον Απρίλιο του 1944 όταν εκδηλώθηκε η στάση στις Ελληνικές Ένοπλες Δυνάμεις. Στασίασαν και μέλη του πληρώματος του Αβέρωφ τα οποία τελικά παραδόθηκαν στις 29 Απριλίου.

Μια, ακόμα, μεγάλη ημέρα στην ιστορία του Αβέρωφ ήταν η Τρίτη 17η Οκτωβρίου 1944. Εκείνη την ημέρα ο Αβέρωφ με κυβερνήτη τον πλοίαρχο Θεόδωρο Κουντουριώτη, γιο του ναυάρχου Κουντουριώτη, κατέπλευσε στο Φάληρο μεταφέροντας μέλη της ελληνικής κυβέρνησης και τον πρωθυπουργό Γεώργιο Παπανδρέου. Τον Μάιο του 1946 μετέφερε τον αντιβασιλέα αρχιεπίσκοπο Δαμασκηνό στη Ρόδο, για τις πανυγηρικές εκδηλώσεις επ’ ευκαιρία της ενσωμάτωσης της Δωδεκανήσου.

Στην συνεχεία παρέμεινε ακινητοποιημένος στο Ναύσταθμο Σαλαμίνας, χρησιμοποιούμενος ως έδρα του Αρχηγείου του Στόλου. Αυτό έως το 1952, όταν ο Αρχηγός του Στόλου ύψωσε το σήμα στο καταδρομικό Έλλη, που είχε μόλις ενταχθεί στον Στόλο. Τότε ο Αβέρωφ μεθορμίσθηκε σε σημαντήρα (τσαμαδούρα), πάντα μέσα στο Ναύσταθμο, έως το 1957. Τότε ρυμουλκήθηκε και πρυμνοδέτησε στον Πόρο, στο σημερινό ομώνυμο Κέντρο Εκπαίδευσης του Ναυτικού, όπου τότε ήταν Σχολή Ναυτοπαίδων κι αργότερα ονομάστηκε Σχολή Μονίμων Υπαξιωματικών Ναυτικού. Στον Πόρο παρέμεινε, συντηρούμενος στοιχειωδώς έως το1980, οπότε το Ναυτικό αποφάσισε την αποκατάστασή του και τη μετατροπή του σε μουσείο. Η απόφαση αυτή άρχισε να υλοποιείται το 1986 οπότε στον Αβέρωφ έγιναν εκτεταμένες ελασματουργικές εργασίες, δεξαμενισμός κι αποκαταστάσεις κάποιων βασικών διαμερισμάτων του. Μετά από αυτά ρυμουλκήθηκε στον Πειραιά, στο λιμάνι της Ζέας, και στη συνέχεια στη σημερινή του θέση στον Φλοίσβο του Φαλήρου. Οι προσπάθειες για αποκατάσταση του πλοίου είναι συνεχείς και σήμερα πια ο Αβέρωφ παρουσιάζει στον επισκέπτη του μια εικόνα αντίστοιχη της ιστορίας του.