Xαιρετισμοὶ τῆς Θεοτόκου

Toῦ Μητροπολίτου Φλωρίνης π. Αὐγουστίνου Καντιώτου

Ο Ακαθιστος και το κοντακιo του

«ΤΗ ΥΠΕΡΜΑΧΩ ΣΤΡΑΤΗΓΩ ΤΑ ΝΙΚΗΤΗΡΙΑ…»

ΤΙ ΕΙΝΕ, ἀγαπητοί μου, ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος; Εἶνε τὸ τραγούδι τῆς Παναγίας, ποὺ ὅλοι ἐμεῖς νὰ μαζευτοῦμε, δεσποτάδες παπᾶδες καὶ θεολόγοι, δὲ᾿ μποροῦμε νὰ φτειάξουμε οὔτε ἕνα γράμμα του. Τὸ Πνεῦμα τὸ ἅγιο ἐνέπνευσε τὸν ποιητή του νὰ τὸ συνθέσῃ.

Tί εἶνε ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος; Μοιάζει σὰν ἕνα σπίτι μὲ 4 ὀρόφους ἢ στάσεις καὶ 24 δωμάτια ἢ οκους. Καὶ σὲ κάθε δωμάτιο κατοικοῦν ἄγγελοι, ποὺ μὲ χρυσὲς κιθάρες ψάλλουν καὶ ἐπαναλαμβάνουν 144 φορὲς τὸ «χαῖρε».

Τί εἶνε ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος; Ἕνα ποιητικὸ ἀλφάβητο. Διότι τὸ Ἄλφα καὶ τὸ Ὠμέγα, ἡ ἀρχὴ καὶ τὸ τέλος ὅλης τῆς δημιουργίας, εἶνε ὁ Κύριος ἡμῶν Ἰησοῦς Χριστός, ὁ μονογενὴς Υἱὸς τῆς Παρθένου.

Τί εἶνε ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος; Εἶνε ἕνας κύκλος 24 ὕμνων, ὅσες καὶ οἱ ὧρες τοῦ ἡμερονυκτίου. Ὅπως ὁ ἥλιος βγαίνει τὸ πρωΐ, βασιλεύει τὸ βράδυ καὶ πάλι ἀνατέλλει, ἔτσι καὶ ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος ἔχει ἀνατολή, δύσι καὶ πάλι ἀνατολή. Ἡ ἀνατολή, ἡ ἀρχή του, εἶνε ὅταν ὁ ἀρχάγγελος Γαβριὴλ κατέβηκε γοργόφτερος στὴν καλύβα ἑνὸς ταπεινοῦ χωριοῦ, ὅπου κατοικοῦσε μιὰ ἁγία παρθένος καθαρή σὰν τὸ χιόνι καὶ λαμπρὴ σὰν τὸν ἥλιο, γιὰ νὰ τῆς πῇ τὸ χαρμόσυνο μήνυμα, ὅτι αὐτὴ θὰ γεννήσῃ τὸν Σωτῆρα τοῦ κόσμου. Ἀπὸ ᾿κεῖ λοιπὸν ἀρχίζει· «Ἄγγελος πρωτοστάτης οὐρανόθεν ἐπέμφθη εἰπεῖν τῇ Θεοτόκῳ τὸ Χαῖρε». Ψάλλει τὸν ἀρχάγγελο. Καὶ μόνο τὸν ἀρχάγγελο; Ψάλλει τοὺς βοσκούς, ποὺ τὴ νύχτα ἐκείνη ἄκουσαν τὸ «Δόξα ἐν ὑψίστοις Θεῷ καὶ ἐπὶ γῆς εἰρήνη, ἐν ἀνθρώποις εὐδοκία» (Λουκ. 2,14). Ψάλλει τοὺς μάγους, ποὺ ἦρθαν ἀπὸ μακρινὴ χώρα καὶ προσέφεραν στὸ Χριστὸ τὰ πολύτιμα δῶρα. Ψάλλει τὸν Συμεών, ποὺ κατὰ τὴν Ὑπαπαντὴ ἐδέχθη στὴν ἀγκάλη του τὸ Χριστό. Ὅλα τὰ μυστήρια τῆς ἐνσαρκώσεως τοῦ Χριστοῦ ψάλλει. Καὶ στὸ τέλος τί λέει; Ἐκφράζει τὴν εὐχαριστία στὴν ὑπεραγία Θεοτόκο καὶ πρὸ παντὸς στὸ Θεὸ τὸν δοτῆρα παντὸς ἀγαθοῦ. Ὅσα τραγούδια καὶ νὰ φτειάξουμε, λέει, καὶ σὰν τὴν ἄμμο τῆς θαλάσσης ἀκόμα νὰ γίνουν τὰ τραγούδια μας, καὶ πάλι δὲν μποροῦμε νὰ ἐκφράσουμε τὸ εὐχαριστῶ ποὺ ὀφείλουμε.

Τί ἄλλο εἶνε ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος; Εἶνε ἕνας πανορθόδοξος ὕμνος, ποὺ ἑνώνει Ἕλληνες, Σέρβους, Ῥώσους, Βουλγάρους, Ῥουμάνους, ἀλλὰ καὶ ὅλους τοὺς ὀρθοδόξους ἀπὸ τὴν Αὐστραλία μέχρι τὴν Ἀμερικὴ κι ἀπὸ τὴν Ἀλάσκα μέχρι τὴν Ἀφρική. Δὲν ψάλλεται μόνο στὴν Ἑλλάδα, στὴν Κρήτη καὶ στὴν Κύπρο, ἀλλὰ καὶ στὴ Σόφια καὶ στὸ Βελιγράδι καὶ στὴ Μόσχα καὶ στὴ Νέα Ὑόρκη καὶ στὴ Μελβούρνη, παντοῦ ὅπου ὑπάρχουν ὀρθόδοξοι. Ἐγράφη βεβαίως στὴν ἀθάνατη ἑλληνικὴ γλῶσσα, διότι μόνο αὐτὴ μποροῦσε νὰ ἐκφράσῃ σὲ τέτοιο ὕψος καὶ λυρισμὸ τὰ θεῖα νοήματά του. Μεταφράστηκε ὅμως σὲ 30 – 40 γλῶσσες καὶ ἔγινε τὸ ὡραιότερο τραγούδι. Ἡ δὲ καρδιὰ τοῦ Ἀκαθίστου Ὕμνου, τὸ πασίγνωστο καὶ λαοφιλὲς κοντάκιο «Τῇ ὑπερμάχῳ Στρατηγῷ τὰ νικητήρια…», ἔγινε, ὅπως εἶπαν, ὁ «ἐθνικὸς ὕμνος» τῆς Ὀρθοδοξίας.

Τί ἄλλο εἶνε ὁ Ἀκάθιστος Ὕμνος; Εἰδικῶς γιὰ ᾿μᾶς τοὺς ὀρθοδόξους Ἕλληνες, λόγῳ τοῦ ἱστορικοῦ τῆς συνθέσεώς του, ἀποτελεῖ καὶ μιὰ σελίδα τῆς ἐθνικῆς μας ἱστορίας. Εἶνε μιὰ ἱστορία τῶν χρόνων τοῦ Βυζαντίου, ποὺ φέρνει δάκρυα στὰ μάτια μας. Ἀφηγηθήκαμε ἄλλοτε τὰ γεγονότα αὐτά. Ὅτι, ἐνῷ ὁ αὐτοκράτωρ Ἡράκλειος ἀπουσίαζε σὲ μακρινὴ ἐκστρατεία, ἡ Κω᾿σταντινούπολις, χωρὶς στρατό, βρέθηκε κυκλωμένη ἀπὸ Πέρσες (μὲ ἐπὶ κεφαλῆς τὸν Χοσρόη) καὶ Ἀβάρους (μὲ ἐπὶ κεφαλῆς τὸν χαγᾶνο, δηλαδὴ τὸν ἡγεμόνα τους). Αὐτοὶ οὔτε εἰρηνικὲς διαπραγματεύσεις οὔτε συνθῆκες ἤθελαν. Ἀπέρριπταν κάθε συζήτησι καὶ ἀπειλοῦσαν, στηριζόμενοι στὴ δύναμι καὶ στὸ πλῆθος τους. Πῶς σώθηκε τὴν ὥρα ἐκείνη ἡ Πόλις ἀπὸ τὸν κίνδυνο; Μόνο μὲ τὴν προστασία τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου, ἡ ὁποία ἀπεδείχθη ἡ κραταιὰ «ὑπέρμαχος Στρατηγός». Γι᾿ αὐτό, μόλις οἱ ἐχθροὶ σκόρπισαν καὶ λύθηκε ἡ πολιορκία, οἱ Χριστιανοὶ μαζεύτηκαν ὅλοι στὴν ἐκκλησία καί, ὄρθιοι ἀπ᾿ τὴν ἀρχὴ ὣς τὸ τέλος, ἀνέπεμψαν εὐχαριστήριο προσευχή, ψάλλοντας γιὰ πρώτη φορὰ τὸ μεγαλειῶδες κοντάκιο·

«Τῇ ὑπερμάχῳ Στρατηγῷ τὰ νικητήρια,

ὡς λυτρωθεῖσα τῶν δεινῶν, εὐχαριστήρια

ἀναγράφω σοι ἡ Πόλις σου, Θεοτόκε.

Ἀλλ᾿ ὡς ἔχουσα τὸ κράτος ἀπροσμάχητον,

ἐκ παντοίων με κινδύνων ἐλευθέρωσον,

ἵνα κράζω σοι· Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε».

Δηλαδή· Ἐγὼ ἡ Πόλις σου, ὑπεραγία Θεοτόκε, ἀφοῦ λυτρώθηκα πλέον ἀπὸ τὶς φοβερὲς ταλαιπωρίες, ἐκφράζω σ᾿ ἐσένα, τὴν ὑπερασπίστριά μου Στρατηγό, τὰ εὐχαριστήρια γιὰ τὴ νίκη ποὺ μοῦ χάρισες. Ἀλλ᾿ ἀφοῦ ἡ δύναμί σου εἶνε ἀνίκητη, ἐλευθέρωσέ με κι ἀπὸ κάθε εδους (ἄλλους) κινδύνους, γιὰ νὰ σοῦ κράζω· «Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε».

Τέτοιο θαῦμα συνέβη τότε, ἀγαπητοί μου. Δὲν εἶνε ψέμα· εἶνε γεγονός. Εἶνε μιὰ σελίδα ἀπὸ τὴν ἱστορία μας. Καὶ μὴν πῇ κανείς, ὅτι αὐτὰ γινότανε «τῶ καιρῷ ἐκείνῳ». Ὄχι. Καὶ σήμερα ἡ Παναγία μας κάνει θαύματα. Δὲν ἔπαυσε νὰ ὑπερασπίζεται τὴ μικρά μας πατρίδα. Καὶ τὸ 1940 ἔδειξε πάλι τὴν προστασία της ἐπάνω στὰ βουνὰ τῆς Βορείου Ἠπείρου.

* * *

Ἀγαπητοί μου! Οἱ κίνδυνοι δὲ᾿ λείπουν ποτέ ἀπὸ τὴ ζωή μας. Ὄχι μόνο ἐν καιρῷ πολέμου, ὅπως τὸ ζήσαμε οἱ παλαιότεροι. Καὶ ἐν καιρῷ εἰρήνης ἀκόμη διατρέχουμε καθημερινῶς κινδύνους. Κινδυνεύουμε ὡς σύνολο, κινδυνεύουμε καὶ ὡς ἄτομα. Κινδυνεύουμε σωματικῶς, ἀλλὰ κινδυνεύουμε πρὸ παντὸς πνευματικῶς. Καὶ ὑπάρχουν μὲν κίνδυνοι ἀναπόφευκτοι, ἀλλ᾿ ὑπάρχουν καὶ κίνδυνοι ποὺ μόνοι μας τοὺς δημιουργοῦμε ἀπὸ ἀπερισκεψία.

Κίνδυνος παραμονεύει σὲ κάποιο ἀτύχημα, ἐργατικὸ ἢ τροχαῖο. Κίνδυνος μᾶς ἀπειλεῖ τὴν ὥρα τοῦ σεισμοῦ ἢ τῆς πυρκαϊᾶς ἢ τῆς ἐκρήξεως, ἢ τῆς πλημμύρας. Κίνδυνος στὸ νοσοκομεῖο τὴν ὥρα τῆς ἐγχειρήσεως. Κίνδυνος στὶς μετακινήσεις καὶ στὰ ταξίδια, στὴ φουρτούνα ἢ στὴ χιονοθύελλα. Κίνδυνος στὸ δικαστήριο τὴν ὥρα τῆς δίκης. Κίνδυνος στὸ σχολεῖο τὴν ὥρα τῶν ἐξετάσεων. Κίνδυνος…

Κινδυνεύει ἡ εἰρήνη τοῦ κόσμου ἀπὸ τοὺς πολέμους, ποὺ προκαλοῦν τὰ διάφορα συμφέροντα. Κινδυνεύει ἡ ζωὴ καὶ ἡ ὑγεία ἀπὸ ἄγνοια ἢ λάθη, ἀπὸ χρῆσι βλαβερῶν οὐσιῶν ἢ καταχρήσεις ἄλλων, ἀπὸ τὴν ἐκμετάλλευσι ἀδυνάτων, ἀπὸ τὸ ἄθεσμο ἐμπόριο, τὶς νοθεῖες προϊόντων καὶ φαρμάκων, τὴ μόλυνσι τῆς ἀτμοσφαίρας, τὴ φθορὰ τοῦ περιβάλλοντος, τὴν καταστροφὴ τῆς δημιουργίας.

Κινδυνεύει ἡ οἰκονομία ἀπὸ τὴ φιλαργυρία καὶ πλεονεξία, τὴν παρανομία καὶ τὶς δωροδοκίες, τὴ μεγαλομανία καὶ τὴ σπατάλη. Κινδυνεύει ἡ ἠθικὴ τάξις ἀπὸ τὴ χαλάρωσι τῶν ἀρχῶν καὶ τὴν ἔκλυσι τῶν ἠθῶν. Κινδυνεύουν τὰ παιδιὰ καὶ οἱ νέοι ἀπὸ τὴν ἀπειρία καὶ τὴν περιέργεια, ἀπὸ τὴν ἀνυπακοὴ καὶ τὴν ἀσυδοσία, ἀπὸ τὶς ἀνέσεις καὶ τὴν καλοπέρασι, ἀπὸ τὴν ὀκνηρία καὶ τεμπελιά, ἀπὸ τὴ διαφθορὰ καὶ τὴν ἐκμετάλλευσι, ἀπὸ τὶς συναναστροφὲς καὶ τὶς κακὲς παρέες, ἀπὸ τὶς σειρῆνες καὶ τὶς παγίδες, ἀπὸ τὰ θεάματα καὶ τὰ ἀκούσματα, ἀπὸ τὸ τσιγάρο καὶ τὸ ἀλκοόλ. Κινδυνεύει ἡ γυναίκα ἀπὸ τὴν ἐπιπολαιότητα καὶ τὴ φιλαρέσκειά της, ἀπὸ τὶς μοντέρνες ἰδέες περὶ χειραφετήσεως καὶ ἐξισώσεως μὲ τὸν ἄντρα, τὴ μόδα καὶ τὴ διαφήμισι.

Κινδυνεύει τὸ σχολεῖο ἀπὸ τὶς συνεχεῖς ἀλλαγὲς συστημάτων καὶ τοὺς πειραματισμούς, τὴν ἀποκοπή του ἀπὸ τὶς ῥίζες τῆς ἀληθινῆς παιδείας καὶ τὴν περιφρόνησι τῆς ἱστορικῆς παραδόσεως. Κινδυνεύει ἡ οἰκογένεια ἀπὸ τὴ μοιχεία καὶ τὸ διαζύγιο. Κινδυνεύει ἡ πατρίδα ἀπὸ τὸν διεθνισμὸ καὶ τὴν παγκοσμιοποίησι, τὴν ἀθεοφοβία καὶ τὴν ἀσέβεια, τὴν ἀποφυγὴ τῆς τεκνογονίας καὶ τὶς ἐκτρώσεις. Κινδυνεύουν οἱ μεγάλοι θεσμοί. Κινδυνεύει ἡ Ὀρθοδοξία ἀπὸ τὶς αἱρέσεις. Κινδυνεύει ἡ σωτηρία ἀπὸ τὴν ἁμαρτία. Κινδυνεύει ἡ ψυχὴ ἀπὸ τὸ διάβολο, τὸν κόσμο καὶ τὸν παλαιὸ ἄνθρωπο ποὺ φέρουμε πάνω μας.

Παντοῦ κίνδυνος. Πῶς θὰ σωθοῦμε, ἀδέρφια μου; Ἂς ποῦμε στὴν Παναγία μας· «Ἐκ παντοίων με κινδύνων ἐλευθέρωσον, ἵνα κράζω σοι· Χαῖρε, Νύμφη ἀνύμφευτε». Τώρα ποὺ θὰ πᾶτε στὰ σπίτια σας, γονατίστε μπροστὰ στὸ Χριστὸ καὶ στὴν Παναγιὰ καὶ πέστε· «Ταῖς πρεσβείαις τῆς Θεοτόκου, Σῶτερ, σῶσον ἡμᾶς». Νηστέψτε καὶ παρακαλέστε. Καὶ ὁ Θεὸς θὰ κάνῃ τὸ θαῦμα του διὰ πρεσβειῶν τῆς ὑπεραγίας Θεοτόκου καὶ πάντων τῶν ἁγίων. Ἀμήν.

† ἐπίσκοπος Αὐγουστῖνος

Ἀπομαγνητοφωνημένη ὁμιλία, ἡ ὁποία ἔγινε στὸν ἱ. ναὸ Ὁσίου Ναοὺμ Ἀρμενοχωρίου – Φλωρίνης τὴν 13-3-1970. Καταγραφὴ καὶ σύντμησις, ἀναπλήρωσις καὶ διευθέτησις 5-4-2002